سرزمین گیلان، به دلیل برخورداری از پوشش جنگلی انبوه و سایر ویژگی‌های محیطی و جغرافیایی، همواره در طول تاریخ از عصر باستان تا دوره مشروطیت و معاصر از کانون‌های مخالفان دینی بوده است. بی‌گمان یکی از مهم‌ترین دلایل عدم موفقیت اعراب در دستیابی به این سرزمین، جغرافیای طبیعی آن و روحیه جنگجویی دیلمیان در برابر آن‌ها بود. با توجه به زمینه‌های شیعی و مهاجرت‌های پراکنده علویان به گیلان و دیلمان هم‌زمان با قیام حسن بن زید در طبرستان، حاکمان و مردم گیلان و دیلم به‌موجب شهرت علویان به عدالت و مخالفت مداوم آن‌ها با خلافت عباسی به آن‌ها گرویدند. از نیمه دوم قرن سوم و چهارم هجری، تشیع در قالب زیدی آن به اندازه‌ای در گیلان گسترش یافت که بعدها آل بویه از این سرزمین برخاستند و نه تنها اساس خلافت عباسی را تضعیف کردند، بلکه به ترویج مبانی فکری، فقهی، و کلامی تشیع در بغداد و سایر سرزمین‌های اسلامی پرداختند. از سده چهارم هجری گزارش‌های زیادی درباره تکاپوهای مذهبی گیلان در مآخذ تاریخی به چشم نمی‌خورد. به نظر می‌رسد تشیع زیدی همچنان در مناطق شرقی گیلان و اهل سنت در بخش‌های غربی فعال بودند، اما از سده هفتم هجری و پس از فترت سیاسی ناشی از سقوط مغولان، برخی از دودمان‌های کهن شیعی، نظیر کیاییان، توانستند علاوه بر زعامت مذهب تشیع، قدرت را در این سامان در دست گیرند. دودمان آل کیا پس از قدرت‌یابی در شرق گیلان به دلیل تعصب در مذهب زیدیه، سایر گروه‌های مذهبی را مورد آزار و اذیت قرار دادند و عرصه را بر فعالیت مذهبی آن‌ها تنگ کردند. یکی از مهم‌ترین رویدادهای مذهبی در تاریخ گیلان پناهنده شدن اسماعیل میرزا به لاهیجان و تأثیر آل کیا بر صفویه است. با توجه به قراین و شواهد، کارکیا میرزا علی تأثیر زیادی بر اسماعیل میرزا در تعمیم مذهب تشیع داشت. حکومت صفویه نیز در قرن دهم ق گیلانیان را تحت فشار قرار داد و آن‌ها را مجبور به پذیرش مذهب تشیع جعفری کرد. پس از تسلط صفویان، به نظر می‌رسد مذهب تشیع از مقبولیت برخوردار بوده است و سایر ادیان و مذاهب در اقلیت قرار داشتند.

متن کامل [PDF 494 kb]   (166 دریافت)